گنج نامه در جنوب غربی شهر همدان در یکی از کوهپایه‌های الوند در میان دره‌ای زیبا با مناظر بدیع کوهستانی قرار گرفته است .
کتیبه‌های گنجنامه که یادگاری از دوران داریوش و خشایارشای هخامنشی است،
بر دل یکی از صخره‌های کوه الوند در فاصله ۵ کیلومتری غرب همدان و در
انتهای درهٔ عباس آباد حکاکی شده‌است. کتیبه‌ها هر کدام در سه ستون ۲۰
سطری به زبان‌های پارسی قدیم، بابلی و عیلامی قدیم نوشته شده‌اند. متن
پارسی در سمت چپ هر دو لوح جای گرفته است و پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی متر
دارد. متن بابلی در وسط هر دو کتیبه نوشته شده و متن عیلامی در ستون سوم
قراردارد .
این
کتیبه‌ها از دیرباز نامهای گوناگونی را بر خود گرفته‌است، از جمله (سنگ
نبشته - نبشت خدایان - دادمهان یا دادبهان - تنبابر - کتیبه‌های الوند -
جنگ نامه و گنجنامه ) که دو نام ( جنگ نامه و گنجنامه ) در سده‌های اخیر
بیشتر مصطلح بوده است.
در خصوص وجه تسمیه گنجنامه می‌توان گفت:
گنجنامه در زبان پارسی به معنای حکایت و داستان گنج است و عموم مردم را
تصور بر این بوده‌است که راز گنجی نهان را در این کتیبه‌ها نگاشته‌اند و
به نظر می‌رسد واژهٔ جنگ نامه نیز تحت تاثیر ذهنیتی که از جنگ و جنگاوری
شاهان گذشته در سر مردم بوده، یا با جایگزینی عامیانه کلمه جنگ بجای گنج
بوجود آمده باشد .
در
نزدیکی گنجنامه، چشم انداز زیبایی از آبشار گنجنامه و دره های سر سبز عباس
آباد، تاریک دره و کیوارستان دیده می شود. تاریک دره نیز به دو شاخه تقسیم
می گردد: در شاخه شرقی آن، تاسیسات پیست اسکی تاریک دره احداث شده است و
در ضلع غربی تاریک دره، در خط الراس گردنه (گدوک)، جاده ماشین رو جدید با
راه کاروان رو قدیمی یکی می شود. این دره عصر هخامنشیان، شروع جاده
هگمتانه – استخر، معروف به “ جاده شاهی“ بوده، که هگمتانه را از طریق پیچ
و خمهای تاریک دره، گدوک (دره)، ورد آورد علیا، شهرستانه، اشتران به
تویسرکان، نهاوند، کرمانشاه، لرستان، تخت جمشید و فارس مرتبط می ساخته
است.
کتیبه‌های
گنجنامه بر گران سنگی از خارا، به سه زبان (پارسی باستان، عیلامی و
بابلی)، هر کدام در ۲۰ سطر و از چپ به راست به خط میخی نگاشته شده‌است که
بالا سمت چپ متعلق به داریوش و پایین سمت راست مربوط به پسرش خشایارشاه
میباشد که کاملا مشخص است که نخست کتیبه سمت چپ توسط داریوش بزرگ نوشته
شده بوده و بعدها کتیبه دوم به وسیله خشایار شاه به آن سنگ خارا اضافه
شده‌است. همچنین کاملا روشن است که کتیبه دوم به تقلید از کتیبه نخست
نوشته شده، هم نوشته‌ها یکی هست و هم معنی هر دو کتیبه کاملا یکی میباشد
و تنها در کتیبه دوم به جای اسم «داریوش شاه»، «خشایارشاه» پسر داریوش
نوشته شده‌است که این امر در نوشتار خط میخی این دو کتیبه به وضوح نمایان
است .
لوح
سمت چپ که کمی بالاتر از کتیبهٔ دیگر در کوه کنده شده‌است مربوط به داریوش
بزرگ هخامنشی است. طول آن حدود ۲۹۰ سانتی متر، ارتفاعش ۱۹۰ سانتی متر و
دارای متنی به شرح زیر است: ::«خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را
آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم
آفرید، که داریوش را شاه کرد، شاهی از میان ، فرمانروائی از میان. مَنَم
داریوش، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمین‌ها که نژادهای گوناگون دارند،
شاه سرزمین دور و دراز، پسر
ویشتاسب هخامنشی.
کتیبهٔ خشایار شاه نیز در قسمت پائین همین کتیبه‌است و به طول ۲۷۰ سانتی متر و ارتفاع ۱۹۰ سانتی متر و متن آن عبارت است از:
خدای
بزرگ است اهور مزدا، بزرگترین خدایان است که این زمین را آفرید، که آن
آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که برای مردم شادی آفرید، که خشایار
شاه را شاه کرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا از میان
فرمانروایان بی‌شمار. من خشایار شاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای
دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستت پهناور، پسر داریوش شاه
هخامنشی .
کتیبه‌های
گنجنامه همدان در سالهای ۱۸۴۰ و ۱۸۴۱ میلادی توسط اوژن فلاندن، نگارگر و
باستان‌شناس فرانسوی و همراه او پاسکال کسب، مورد بررسی و مطالعه و گرته
برداری قرار گرفت و بعد از ایشان، سر هنری راولینسن کاشف بریتانیایی
توانست با استفاده از این کتیبه‌ها موفقیت شایانی در گشودن رمز خط میخی
پارسی باستان کسب نماید. بدینسان سنگ نوشته‌های گنجنامه همدان کلیدی را به
دست کاشف داد تا بوسیله آن بتواند سنگ نوشته داریوش بزرگ در بیستون را
بخواند .
آبشار گنج نامه
یخ زدگی آبشار گنج نامه
ایرانی ایرانی بمان